Nie jeden, a dwaj burmistrzowie, czyli z dziejów koszalińskiego samorządu

Historia koszalińskiego urzędu miejskiego rozpoczyna się wraz z nadaniem miastu praw miejskich w 1266 roku. Stało się to na podstawie prawa lubeckiego i wykształcony wówczas, w średniowieczu, ustrój miasta dotrwał bez większych zmian aż do końca XVI wieku. Władzę w mieście sprawowała rada miejska, a na jej czele, co ciekawe, nie stał jeden, ale dwóch burmistrzów. Pieczę nad majątkiem miejskim sprawowali dwaj podskarbi. To właśnie oni dbali o skarbiec, czyli o miejską kasę. W owym czasie rajcy miejscy nadzorowali sprawy handlu, rzemiosła i ceł, rolnictwa, bezpieczeństwa, urządzeń przeciwpożarowych, Zajmowali się też nadzorem nad administracją instytucji dobroczynnych.

W 1582 roku koszalińska rada miejska liczyła 24 członków. Reprezentowali oni miejski patrycjat, gildie kupców - krojowników sukna, właścicieli statków (wówczas Koszalin miał niewielką flotę morską, a kontakt z morzem utrzymywał za pośrednictwem jeziora Jamno) oraz browarników. Co ważne, we władzach miejskich zasiadali reprezentanci nie tylko samych mieszczan. Znajdowali się tam również przedstawiciele okolicznej szlachty, którzy na terenie miasta nabyli nieruchomości i zarazem stali się obywatelami miejskimi.

Poważne zmiany w zarządzaniu miastem zaszły w drugiej połowie XVI wieku. Władza obu burmistrzów została mocno ograniczona, do głosu doszły upośledzone dotąd warstwy społeczeństwa, w tym rzemieślnicy. Ci ostatni wywalczyli sobie powstanie przy radzie miejskiej swojego przedstawicielstwa w postaci tak zwanych "dwunastu mężów". W tym okresie ważnym organem samorządu miejskiego był sąd ławniczy, czyli tak zwany sąd niższy. Jego skład, trzy lub cztery osoby, wybierano spośród radnych. Sąd ten działał na podstawie "ordynku", czyli spisanych 144 przepisów porządkowych. Do jego kompetencji należały sprawy hipoteczne oraz niektóre sprawy kryminalne.

Kolejny raz zasady funkcjonowania urzędu miejskiego w Koszalinie zmieniły się w pierwszej połowie XVIII wieku. Dwóch burmistrzów zostało, ale rada skurczyła się zaledwie do kilku osób. Jeden z burmistrzów odpowiadał za ogólne rządzenie miastem, a drugi skupiał się na nadzorze sądowniczym. W 1739 roku znikło "dwunastu mężów". Zastąpiło ich czteroosobowe ciało doradcze. W jego skład wchodzili: przedstawiciel kupców, delegat browarników oraz dwaj reprezentanci głównych cechów miejskich. Jak funkcjonował miejski budżet? Otóż jego podstawę stanowiły dochody kasy miejskiej z dzierżawy folwarków, młynów, cegielni oraz z czynszu chłopskiego. Do kasy miasta wpływały też dochody z podatku opłacanego przez wszystkich mieszkańców oraz z kar sądowych.

Następna reforma miejskiego ustroju Koszalina została przeprowadzona w czasach wojen napoleońskich. To właśnie wtedy mieszkańców podzielono na dwie grupy: posiadaczy prawa miejskiego i protegowanych. Prawo głosowania i wyboru radnych przyznano tylko tej pierwszej grupie, do której mogli należeć ci, którzy dysponowali określonym majątkiem. Także w tym czasie zrezygnowano z dwóch burmistrzów na rzecz jednego. W połowie XIX wieku radykalnie zmieniono wyborczą ordynację. Koszalinian, dysponujących prawem głosu, podzielono na trzy klasy. Do pierwszej klasy należeli obywatele opodatkowani najwyżej, czyli ci najzamożniejsi. Do klasy drugiej i trzeciej - reszta. System ten zapewniał przewagę procentowo nielicznej, lecz najbogatszej warstwie społeczeństwa.

Ordynacja ta przetrwała aż do końca 1933 roku. W roku następnym, po dojściu Hitlera do władzy, wprowadzono zasady funkcjonowania miasta opowiadające potrzebom nazistów. Zerwano z dotychczasowym parlamentarno - demokratycznym charakterem koszalińskiego samorządu. Od tej chwili miejska władza składała się z nadburmistrza, członków-doradców oraz rady miejskiej. Jednak ta ostatnia nie miała już prawa do podejmowania uchwał i pełniła rolę głównie dekoracyjną. Cała władza skupiała się w rękach kierownika gminy - nadburmistrza, którego wybór - z nadania partyjnego - zatwierdzał minister spraw wewnętrznych.
System ten obowiązywał do 1945 roku.

Wybory 1919
Podczas wyborów w 1919 roku wybrano 36 koszalińskich radnych. Wybory odbyły się w czasie, gdy Koszalin liczył 25 tysięcy 350 mieszkańców. Swój głos oddało 12 tysięcy 807 obywateli.
______________________________
Tekst ten powstał dzięki współpracy z Archiwum Państwowym w Koszalinie (korzystałem z opracowania Adama Muszyńskiego).