Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kołobrzegu

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism

Przypuszcza się, że główną świątynię miejską zaczęto wznosić na początku XIV wieku na miejscu dawnego kościoła św. Mikołaja. Pierwszą mszę świętą na placu budowy odprawiono w 1321 roku. Przez następne dwa wieki kościół był rozbudowywany i upiększany. Na skutek osiadania gruntu kilkakrotnie dochodziło do jego przebudowy. Pod koniec XV wieku połączono wieżę północną i południową w jeden masywny blok wieżowy, poprzez zamurowanie przerwy pomiędzy nimi. Dodano hełm środkowy i w ten sposób nadano świątyni ostateczny wygląd, który zachował się do dziś.
Ruiny po wojnie
Od XIV wieku kościół Mariacki pełnił rolę kolegiaty. Od XVI wieku był świątynią protestancką. Od XVII do XX wieku był wielokrotnie niszczony przez działania wojenne. W 1945 roku podczas walk o Festung Kolberg stanowił ważny punkt obrony miasta. Został zburzony przez ostrzał artylerii radzieckiej. Po II wojnie światowej ruiny kościoła początkowo zamierzono rozebrać. W 1957 roku przekazano go jednak kościołowi katolickiemu i rozpoczęto odbudowę. W 1958 roku prezbiterium kolegiaty zostało poświęcone i odprawiono w nim pierwszą mszę. W latach 60. XX wieku na mocy decyzji władz PRL w nieodbudowanej części świątyni urządzono Muzeum Oręża Polskiego, gdzie eksponowano ciężki sprzęt wojskowy z czasów wojny.
Bazylika od papieża
W 1974 roku cała świątynia została oddana na miejsce kultu. W 1972 roku ustanowiono ją konkatedrą. W 1979 roku przywrócono jej funkcję kolegiaty. W 1980 roku powołano przy katedrze parafię. 10 czerwca 1986 roku papież Jan Paweł II podniósł ją do godności bazyliki mniejszej. Zniszczenia wojenne, a także luterański charakter świątyni do 1945 roku spowodowały, że w jej wnętrzu nie zachowało się zbyt dużo historycznych elementów dekoracyjnych oraz zabytków sztuki sakralnej.
Najcenniejsze zabytki
Do najcenniejszych zabytków konkatedry należą: krucyfiks z 1330 roku , chrzcielnica z 1355 roku, gotycka menora z 1327 roku , stalle rajców miejskich z XIV wieku, tablice nagrobne mieszczan kołobrzeskich, gotycki świecznik Korona Holków z 1420 roku, gotycki świecznik Korona Schlieffenów z 1523 roku.

Tu spoczął kardynał Jeż
W 2007 roku w krypcie konkatedry został pochowany pierwszy ordynariusz diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej ksiądz kardynał Ignacy Jeż.
Organy
Wzmianka o tym, że w kościele w Kołobrzegu zainstalowano organy, pojawia się w 1270 roku. Był to jednak bez wątpienia jeden z najstarszych instrumentów na Pomorzu Zachodnim. W 1428 roku rodzina Holków ufundowała organy obok swojej kaplicy, w której dziś znajduje się zakrystia.
W 1517 roku zbudowano kolejne organy, tzw. zielone. Fundusze na ten cel przeznaczyła kołobrzeska kapituła i magistrat. Instrument ten był kilkakrotnie przerabiany. Prace remontowe prowadzono przy nim także w 1630 i 1681 roku. Zapis mówi, że organy te zostały zniszczone 5 września 1826 roku.
Budowę kolejnego instrumentu rozpoczęto 1 stycznia 1827 roku. Prospekt nawiązywał do wcześniejszych organów: został pozłocony i pomalowany na zielono przez kołobrzeskiego malarza Wotzkowa. 24 czerwca 1827 nowe organy zostały poświęcone w obecności jego królewskiej wysokości księcia koronnego, późniejszego króla Fryderyka Wilhelma IV. Prace przy nowym instrumencie zakończono we wrześniu 1827 roku.

Klawisze z NRD
Podczas walk o Kołobrzeg w marcu 1945 roku, organy zostały zniszczone, jak zresztą cała świątynia. Przez wiele lat po odbudowie Konkatedry wiernym w liturgii towarzyszyły organy elektronowe. Najpierw funkcję tę sprawowała NRD-owska Vermona. Później, do Konkatedry zakupiono elektroniczne organy firmy Johannus, model "Opus 220". Wysłużony instrument zmieniono we wrześniu 1996 roku na "Opus 1405" tej samej firmy. Niestety, trzy lata później, w wyniku awarii tych organów, parafia konkatedralna zakupiła instrument elektronowy "Rembrandt 300" firmy Johannus. Jednak w tym czasie, pojawiła się szansa na zamontowanie w kolegiacie organów piszczałkowych.

Wracają piszczałki
18 października 1999 r. na emporze południowej, w części wieżowej oraz w II kondygnacji wieży, złożono elementy organów piszczałkowych. Liberalizm w Holandii doprowadził do stanu, w którym rozbierano duże kościoły, a na ich miejscu budowali obiekty mniejsze. Powodem był brak wiernych, zaangażowanych w sprawy parafii. Dzięki temu, organy z Tilburga trafiły do Kołobrzegu. Do końca 1999 roku trwały prace nad projektem empory organowej. Jej projektantem był architekt - inżynier Andrzej Lepczyński. Organy zagrały 22 października 2000 roku, podczas Jubileuszowej Mszy Świętej z okazji 1000-lecia utworzenia biskupstwa w Kołobrzegu, w której uczestniczył Episkopat Polski, oraz władze RP, a dzień wcześniej, podczas wieczornego koncertu "Poznańskich Słowików".
Z Tilburga do Kołobrzegu
Piszczałki kołobrzeskie, bo tak można już o nich mówić, mają dość bogatą historię. Organy do kościoła w Tilburgu zostały zakupione w latach 20-tych XX wieku, jako instrument mechaniczny z innej świątyni (zbudowany w 1870 roku). W 1949 roku organy te zostały przebudowane. Trakturę mechaniczną wymieniono na elektropneumatyczną, opartą na systemie firmy Valckx & Van Kouteren. Dodano wówczas nowe, przy czym zastosowano 10 starych głosów produkcji holenderskiej firmy Verde (najstarsze z nich pochodzą z II połowy XIX wieku, a jeden z głosów tej produkcji wykonał zakład Josse Peeters'a w Brukseli). Nowy kontuar (stół gry) z dwoma manuałami i klawiaturą nożną oraz cały instrument z bardzo dobrą trakturą, wykonała firma Valckx & Van Kouteren z Rotterdamu, specjalizująca się w budowie kościelnych organów koncertowych. Przy konstrukcji prospektu nie użyto drewna, lecz wykorzystano wolnostojące piszczałki. W Tilburgu, organy były używane do 1999 roku. Kolejnym etapem w ich historii jest kołobrzeska bazylika.