Katedra pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism

Jej powstanie zawdzięczamy misji chrystianizacyjnej św. Ottona z Bambergu, podczas której, w roku 1124, wzniesiono drewnianą świątynię misyjną na placu przed grodem Camyn. W roku 1140 utworzono biskupstwo misyjne z siedzibą w Wolinie przeniesione następnie w roku 1176 do Kamienia. Dnia 15 sierpnia 1176 roku w święto Matki Bożej Wniebowziętej na miejscu wcześniejszej świątyni położono kamień węgielny pod budowę romańskiej bazyliki: przyszłej katedry biskupa diecezji kamieńskiej. Podczas prowadzonych dotychczas w katedrze i jej obrębie prac archeologiczno-architektonicznych, nie natrafiono na pozostałości drewnianego kościoła misyjnego, stąd przypuszcza się, że kościół ten rozebrano lub że katedra spoczęła strukturalnie na tej wcześniejszej świątyni. Plan budowy katedry przewidywał trzyprzęsłową bazylikę romańską z obszernym transeptem i chórem zakończonym półokrągłą absydą. Realizacja tego projektu trwała (z późniejszymi zmianami) do przełomu XIV i XV wieku.

Niszczona i odbudowywana
W 1535 katedra przeszła w ręce Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego. Świątynią luterańską pozostawała do 1945 roku. Pomimo wprowadzenia protestanckiej ordynacji kościelnej zachowano rangę katedralną świątyni i do XIX wieku przy kościele istniała kapituła katedralna. Podczas wojny trzydziestoletniej doszło do zniszczenia wnętrza. Dzięki hojności księcia Ernesta Bogusława von Croya świątynia w drugiej połowie XVII wieku uzyskała nowe barokowe wyposażenie oraz istniejące do dziś organy. W 1802 roku została zburzona gotycka wieża katedry. W 1855 w świątyni zostały przeprowadzone prace renowacyjne oraz wzniesiono nową neogotycka dzwonnicę. W 1888 przeprowadzono renowację barokowych organów. W 1934 roku dokonano kolejnej restauracji katedry, a także zmieniono wygląd wieży.

Pomnik historii
W latach 60. XX wieku dokonano regotyzacji i renowacji świątyni oraz przystosowano ją do potrzeb nowej formuły liturgii, wprowadzonej przez Sobór Watykański II. W 1972 roku ustanowiono ją konkatedrą rzymskokatolickiej diecezji szczecińsko-kamieńskiej, w 1992 roku przekształconej w archidiecezję. W 2005 roku konkatedra oraz sąsiadujący z nią zespół budynków rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zostały uznane za pomnik historii.
Dziedziniec (Wirydiarz)
Dziedziniec kamieński wzniesiono pod koniec XIII lub na początku XIV wieku w stylu gotyckim (jest to jedyne tego typu założenie przykatedralne w Polsce). Dobudowano go do korpusu nawowego od strony północnej. Cztery skrzydła krużganków wyznaczają idealny kwadrat. Zamknięte od stron zewnętrznych otwierają się do wnętrza. Całość nakryta jest ceramicznym dachem. Połączenie ze światem zewnętrznym możliwe jest jedynie przez cztery ostrołukowe portale znajdujące się w każdym skrzydle. Panująca wewnątrz dziedzińcu cisza stanowiła doskonałe miejsce do modlitwy indywidualnej oraz procesji liturgicznych. Prawdopodobnie było to również miejsce odbywanej pokuty publicznej.
Nawa główna
Katedra kamieńska jest typową świątynią, założoną na planie krzyża łacińskiego. Nawa główna katedry składa się z trzech przęseł. Jej krzyżowo-żebrowe sklepienia oraz ściany, spoczywają na dwunastu filarach i kolumnach, umieszczonych symetrycznie i przemiennie, po sześć z każdej strony. Ściany nawy głównej są znacznie cieńsze niż ściany prezbiterialne. Każda ze ścian posiada gotyckie, ostrołukowe okno, w układzie piramidalnym. Niemal cały ciężar tych ścian spoczywa na ośmiobocznych kolumnach wykonanych w cegle. Posiadają one profilowany cokół i gzyms, podobnie jak i kwadratowe filary, które przenoszą ciężar sklepień i konstrukcji dachowej.
Największym zabytkiem tej części katedry są barokowe organy z XIV w. Obecnie należą one do grupy najcenniejszych polskich instrumentów, ze wspaniałym zabytkowym prospektem, a akustyka i wnętrze gotyckiej świątyni czyni ich dźwięk przejrzystym i klarownym. Innym cennym zabytkiem jest barokowa ambona pochodząca z 1682 roku, umieszczona na środkowym filarze nawy północnej. Zastąpiła ona wcześniejszą, gotycką, którą przeniesiono do kościoła w Kozielicach. Jako miejsce proklamacji Słowa Bożego - w zmienionej osi kultowej - stanowić zaczęła centrum kościoła. Korpus z parapetem nie posiada podstawy, a dźwigające go anioły wprowadzają iluzję unoszenia.

Prezbiterium
Prezbiterium katedry kamieńskiej wybudowane zostało w pierwszej fazie budowy świątyni, na rzucie kwadratu. Plan ten był prostą konsekwencją, przyjętego przez budowniczych, systemu wiązanego, tak charakterystycznego dla bazylik romańskich. Ściany północna i południowa prezbiterium są grube, choć wykonane w cegle. Osadzono w nich po trzy pojedyncze okna w charakterystycznym dla gotyku układzie piramidalnym. W prezbiterium znajdują się dwa przejścia prowadzące do zakrystii i kapitularza. Osadzone w nich romańskie portale datowane są na początek XIII wieku.

Ołtarz główny
Ołtarz kamieński ma wiele wspólnego z ołtarzem kościoła mariackiego w Krakowie. Oba powstały mniej więcej w tym samym czasie. Analogie te jednak nie dowodzą jakiegokolwiek związku Kamienia z Witem Stwoszem, lecz ukazują jedynie ducha epoki. Kompozycja szafy środkowej składa się z trzech scen: Zaśnięcia, Wniebowzięcia i Koronacji Matki Bożej, a na skrzydłach męczeństwo św. Jana Chrzciciela i św. Faustyna. Obok ołtarza uwagę zwraca zakratowana wnęka ścienna, czyli średniowieczne tabernakulum.

Ciekawostki
Katedra jest nekropolią książąt pomorskich z dynastii Gryfitów. W prezbiterium świątyni zostali pochowani: Małgorzata, żona Bogusława IV, Warcisław IV, Bogusław V, Bogusław VIII, Zofia, żona Bogusława VIII.